20-lecie Polski w UE i wyzwania dla samorządności. Local Trends 2024 zakończone!

Tematem przewodnim tegorocznego Europejskiego Forum Samorządowego Local Trends organizowanego przez Grupę MTP i Fundację Centrum Myśli Strategicznych było hasło: „20 lat w UE: O spójność polskich miast i regionów”.

Unia Europejska impulsem do rozwoju i gwarantem bezpieczeństwa

Nie zabrakło wielowątkowych podsumowań tych dwóch ważnych dekad dla rozwoju polskiej demokracji, ale wskazywano także na wyzwania stojące przed samorządami w przededniu prezydencji w Unii Europejskiej.

Dwadzieścia lat temu, 23 lipca 2004 roku wejście do Unii Europejskiej poprzedzone referendum, ratyfikował urzędujący wówczas Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. Tego ważnego, w ujęciu historycznym, głosu w debacie Local Trends nie mogło zabraknąć.Prezydent przekonywał, że Polska nie byłaby demokratyczna gdyby nie postawiono na samorządność od samego początku.

– Nasz kraj potrzebował impulsu rozwojowego i tym impulsem była Unia Europejska.- mówił na Local Trends Aleksander Kwaśniewski. Dodał także, że te dwadzieścia lat to sukces zarówno Polski jak i Unii Europejskiej. – Zrobiliśmy wiele kroków naprzód, ale wciąż mamy wiele do zrobienia. Wykorzystaliśmy szansę, jaką Unia nam stworzyła, ale teraz sytuacja jest dużo trudniejsza i to nakłada na nas wszystkich – polityków i obywateli, wielką odpowiedzialność. Wyzwania, przed którymi stoimy są ogromne. Wynikają z imperialistycznej polityki Putina. Mamy niejasną sytuację w USA. Musimy być w Europie silniejsi pod względem zapewnienia bezpieczeństwa. Wielkie zagrożenia płyną także ze strony zmian klimatycznych o czym przekonaliśmy się podczas powodzi w Polsce, Czechach, Austrii. – wskazał Aleksander Kwaśniewski.

Jak zauważył obecny na Kongresie Adam Szłapka, minister ds. Unii Europejskiej ostatnie dwie dekady w Polsce to czas dobrze zainwestowanych pieniędzy zarówno na szczeblu krajowym jak i lokalnym. Minister wskazał, że najlepiej obrazują to liczby: sześciokrotny wzrost eksportu do państw UE, trzykrotny wzrost nominalnego PKB, czterokrotny wzrost PKB per capita i dziesięciokrotny wzrost produktów rolnych.

Jednak największym wyzwaniem na dziś według ministra jest zapewnienie bezpieczeństwa rozumianego wielowymiarowo zarówno jako ochronę granic jak i w kontekście wewnętrznym ze szczególnym uwzględnieniem polityki energetycznej. –W roku 2024 mamy zupełne nowe wyzwania: wojnę Rosji ze światem zachodnim, zagrożenia w postaci światowych kryzysów w tym także emigracyjnego. To jest ten moment kiedy trzeba sobie odpowiedzieć, w jaki sposób mamy w tej rzeczywistości funkcjonować i jaka jest w tym rola Polski – konkludował minister Adam Szłapka.

Bezpieczeństwo klimatyczne i zielone inwestycje

Temat bezpieczeństwa był odmieniany przez różne przypadki podczas Forum Local Trends. Ważnym aspektem, który pojawił się podczas debat okazały się sytuacje kryzysowe, w tym zagrożenia klimatyczne. Takim bez wątpienia była tegoroczna powódź na południu Polski.

–- Spotykamy się aby w gronie samorządowców wypracować rozwiązania takie, które sporawią, że decentralizacja stanie się faktem. Ostatnie kryzysy pokazały, że to właśnie samorządy potrafią najszybciej reagować na nagłe sytuacje, wcześniej niż pojawiają się regulacje rządowe – wskazywała Magdalena Czarzyńska-Jachim, Prezydentka Miasta Sopot.

Jak zauważali eksperci, powódź stała się impulsem do rozmów o konieczności przyspieszenia prac nad mieszkalnictwem. –To my, budowlańcy, jesteśmy w stanie bardzo szybko zareagować i dotrzeć z pomocą – mówił Piotr Baran, członek zarządu w Polskim Związku Firm Deweloperskich, inżynier budownictwa W trakcie sesji doświadczeniami z inwestycji realizowanych w Niemczech oraz Skandynawii podzieliła się również Pani Beata Żaczek, wiceprezes Zarządu Pekabex SA podkreślając istotną rolę prefabrykacji będącej odpowiedzią na wyzwania budownictwa komunalnego. Marzena Szuba, wiceprezes zarządu Katowickiego Towarzystwa Budownictwa, podkreślała jednak perspektywę samorządu, że potrzebne jest w tym zakresie stabilne finansowanie. – Nie mamy problemów z terenami, rzetelnymi wykonawcami, potrzebujemy stabilnych finansów – apelowała.

Jednym z największych wyzwań dla samorządów wciąż są koszty energii. Uczestnicy debat zwracali uwagę na konieczność inwestowania w zieloną energię. Podczas debat podkreślano jednak, że dążenie do neutralności klimatycznej musi uwzględniać potrzeby mieszkańców. Wojciech Augustowski, starszy analityk ds. polityk publicznych w Instytucie Reform, zwracał uwagę, by samorządy, realizując zielone inwestycje, mieli na uwadze ubóstwo energetyczne i wykluczenie transportowe. Grzegorz Wrona, zastępca prezydenta Miasta Rzeszowa, mówił wprost, że najważniejsze dla samorządów jest wsparcie finansowe. Bez niego nie będą w stanie osiągnąć neutralności klimatycznej. Środki na zielone inwestycje miasta i gminy mogą pozyskiwać choćby

z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. – Chcemy napędzać zieloną transformację – mówiła Dorota Zawadzka-Stępniak, prezes zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dodała, że Fundusz w perspektywie na lata 2025-2028 będzie dysponować kwotą blisko 100 mld zł, a w połączeniu z Funduszem Transformacyjnym, do 2030 r. nawet kwotą 200 mld zł.

Polityka spójności – rewizja a nie odejście

Podczas Local Trends nie zabrakło rozważań na temat przyszłego kształtu polityki spójności, zwłaszcza, że Unia Europejska planuje wprowadzenie w niej zmian. – Dotychczasowy model nie jest pozbawiony wad, ale powinien nadal obowiązywać. Jeżeli mamy wzmacniać konkurencyjność całej Unii Europejskiej, to powinniśmy zrobić rewizję systemu, ale od niego nie odchodzić, raczej wprowadzać korekty do tego, co już się sprawdziło – mówił Jacek Sutryk, prezes zarządu Związku Miast Polskich i prezydent Miasta Wrocławia. Konrad Wojnarowski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej, zauważał, że należałoby wzmacniać wieloszczeblowe, wielowymiarowe zarządzanie, a nie je likwidować.

Polscy przedstawiciele obecni w Unii Europejskiej od dwóch dekad, przybliżyli także perspektywy dla kształtu polityki spójności w perspektywie 2028-2034. Pan Sławomir Tokarski, dyrektor ds. Europejskiej Współpracy Terytorialnej, Makroregionów, Interreg i Wdrażania Programów

w Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej podkreślił, że w ostatnich latach nastąpiło rozmycie misji polityki spójności argumentując to szeregiem kryzysów, agresji Rosji na Ukrainę co zmieniło definiowanie pojęcie rozwoju gospodarczego. Wskazał na to, że bezpieczeństwo militarne staje się warunkiem wstępnym dla rozwoju gospodarczego, a potrzeby inwestycyjne w tym zakresie mogą znacząco ograniczyć zasoby finansoweprzyszłych budżetów polityki integracyjnej.

Jan Olbrycht reprezentujący Polskę w roli europarlamentarzysty w latach 2004-2024 podzielił się swoją obserwacją w odniesieniu do kierunków rozwoju polityki spójności z perspektywy dysproporcji i zróżnicowania rozwoju regionów. Jako kluczową wskazał obecnie dyskusję europejskich decydentów na temat sposobu realizacji polityki interwencyjnej oraz jej największych beneficjentów. Według eksperta dyskusja ta będzie się toczyć od początku 2025 r., wówczas poznamy koncepcję: do czego i komu posłuży kolejna polityka spójności, a także szerzej odpowiemy na pytanie czy ma wyrównywać szanse regionów i na jakim poziomie.

Samorządy blisko biznesu

Jak być konkurencyjnym regionem dla inwestorów? –to pytanie, które zadawali sobie podczas Local Trends włodarze miast i miasteczek. Przybliżano konkretne rozwiązania mogące ułatwić współpracę na linii samorząd-biznes. –Współpraca samorządów i biznesu jest niezmiernie ważna. Tylko w oparciu o tę relację realizacja środków z KPO będzie możliwa – przekonywał Tomasz Kobierski, prezes Zarządu Grupy MTP.

– Potrzebujemy przewidywalnej legislacji – zwrócił uwagę Artur Kluczny, zastępca dyrektora

w Departamencie Rozwoju Inwestycji, Ministerstwa Rozwoju i Technologii, powiedział, że przewagą Polski jest przede wszystkim położenie geograficzne i to właśnie lokalizacją możemy przyciągać firmy.

Podkreślano dużą rolę, jaką odgrywa lokalna administracja, która powinna działać jako partner i wsparcie dla inwestorów, a nie jako bariera w realizacji projektów.

Współpraca z rządem

Jacek Jaśkowiak, Prezydent Miasta Poznania podziękował za  cztery lata obecności Local Trends w kalendarzu najważniejszych spotkań dla samorządów. – Zaczynaliśmy w pandemii, później rozpoczęła się wojna w Ukrainie, ostatnia edycja odbywała się w przededniu najważniejszych wyborów parlamentarnych. Cieszę się, że obecnie mamy w rządzie partnera. Jednak w tej współpracy z władzą centralną trzeba szukać kompromisów żeby dalej się rozwijać i dzielić doświadczeniami.– mówił prezydent Poznania.

O konieczności takiej współpracy dla dobra regionów miast i gmin mówił także Jacek Karnowski, sekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej –Podstawą rozwoju Polski jest rozwój jednostek samorządu terytorialnego. Stąd już 17 mld złotych zostało przekazane samorządom na wyrównanie ubytków w tym roku. Czekamy też na to czy prezydent podpisze ustawę o finansach gmin i samorządu terytorialnego, która stabilizuje dochody samorządów – poinformował.